Monumentale objecten sieren het straatbeeld met hun historische waarde en sprekende uiterlijke kenmerken. In de wet- en regelgeving zijn regels verankerd om ervoor te zorgen dat objecten met bijzondere eigenschappen niet zomaar tenietgaan. Zo kan aan objecten een erfgoedrechtelijk beschermde status worden toegekend wanneer deze als monumentaal worden beoordeeld. Voordat deze monumentale status met succes is verkregen, kunnen maanden verstrijken met het afwikkelen van de aanwijzingsprocedure. In de tussentijd kan onduidelijkheid bestaan over wat wel of niet mag als u het object wilt wijzigen. Om dit te voorkomen voorziet de regelgeving regelmatig in de zogeheten voorbescherming voor monumenten.
Gemeenten hebben de bevoegdheid om objecten met karakteristieke kenmerken aan te wijzen als gemeentelijk monument. Om dit te bewerkstelligen wordt door de gemeente het voornemen hiertoe geuit. Dit geeft het startsein voor de zogeheten aanwijzingsprocedure. In deze procedure – die maanden kan duren – wordt onderzocht of het desbetreffende object inderdaad als gemeentelijk monument kan en moet worden aangewezen. Een erfgoedcommissie adviseert daarover; de aanwijzing gebeurt zorgvuldig. In de tussentijd kan het nodig zijn dat het object de beschermde status al heeft, om beschadiging en ongewenste wijzigingen te voorkomen.
Veel gemeenten nemen daarom uitdrukkelijk de zogeheten ‘voorbescherming’ op in hun erfgoedverordening (ook wel monumentenverordening). Dit houdt simpel gezegd in dat het object vanaf de start van de aanwijzingsprocedure als volwaardig monumentaal object wordt beschouwd, met alle bescherming van dien. Als ware de aanwijzing al vaststaat. Op deze manier ontstaat er een absoluut verbod op het beschadigen of vernielen van het gebouw en gelden er eveneens strengere regels voor het aanpassen van het object; zonder vergunning mag het object niet worden beroerd. Vanaf dag één kijkt de gemeente met u mee.
Dit kan leiden tot een dubbel gevoel bij u als eigenaar van een ‘bijna’ monument. Enerzijds wordt de monumentale waarde van het object gewaarborgd met het verkrijgen van de beschermde status, anderzijds kan de voorbescherming een voorgenomen verbouwing of renovatie volledig platleggen. Dit is voor de eigenaar met bouwplannen nogal eens frustrerend. Desalniettemin is de gemeente ook ten tijde van voorbescherming gehouden aan een juiste motivering van de besluitvorming, wat maakt dat het wijzigen van het object ook dan niet onmogelijk hoeft te zijn.
De voorbescherming van een (potentieel) monument kan een vloek én een zegen tegelijkertijd zijn. Eerbiediging van de monumentale waarde prevaleert immers boven de vrijheid om vrijelijk te beschikken over het object. Ondertussen is het mogelijk in bezwaar te komen tegen de aanwijzing indien u van mening bent dat de gemeente uw object onterecht aanwijst als monument.
Zodra de besluitvorming rond is – al dan niet na een bezwaar- of beroepsprocedure – dan geldt de voorbescherming niet langer. Als is gebleken dat de gemeente uw object terecht heeft aangewezen als monument, dan wordt de voorbescherming omgezet naar definitieve monumentale bescherming. Heeft de gemeente uw object onterecht willen aanwijzen als monument, dan vervalt alle bescherming. Voor u als eigenaar van het monument een beslissende procedure en tevens uw enige kans om de aanwijzing tegen te houden!