De aanwijzing van een monument gaat gepaard met een zogenoemde redengevende omschrijving. Daarin is opgetekend wat maakt dat het object van monumentale waarde is. Zo kan bijvoorbeeld de bouwstijl of de vormgeving van de voorgevel van monumentale waarde zijn. Ook worden boerderijen wel als monument aangewezen omdat deze doen denken aan de vroegere agrarische situatie of dragen Zaanse Huisjes bij aan de herkenbare uitstraling van het gebied. Monumenten komen in alle soorten voor.
Bij de besluitvorming op een aanvraag van een omgevingsvergunning, om bijvoorbeeld het monument gewijzigd te gebruiken, te verbouwen of te slopen, is de redengevende omschrijving leidend. De daarin opgenomen monumentale waarden zullen zoveel als mogelijk bewaard moeten blijven. Tegelijk staat met regelmaat ter discussie wat nu precies wordt beschermd aan het object. Zijn dat alleen de onderdelen die expliciet worden vermeld in de redengevende omschrijving? Of gaat de bescherming verder?
Het uitgangspunt is dat het gehele object als één geheel wordt beschermd door de aanwijzing als monument. Uit rechtspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State volgt dat het beschermd monument hetgeen is dat in de redengevende omschrijving als zelfstandige eenheid wordt genoemd. Wát dan als een zelfstandige eenheid moet worden gezien, wordt bepaald door wat bouwkundig en functioneel een onlosmakelijk geheel vormt. Daarnaast is het privaatrechtelijke onderscheid tussen roerende en onroerende zaken ook van toepassing in het monumentenrecht, aldus de Raad van State.
Dit betekent dat zaken die naar verkeersopvatting onderdeel uitmaken van de hoofdzaak of daarmee zodanig zijn verbonden dat zij daarvan niet kunnen worden afgescheiden zonder dat beschadiging van betekenis wordt toegebracht, onderdeel uitmaken van het monument. Deze zaken genieten dus dezelfde bescherming als het monument waartoe zij behoren.
Kortom, een aanwijzing van een object als monument beschermt het gehele object voor zover dit object als zelfstandige eenheid moet worden gezien. Hierdoor is voor activiteiten zoals het gewijzigd gebruik, een verbouwing of sloop van het monument in alle gevallen een omgevingsvergunning vereist. Ook al wordt de activiteit verricht in of aan een deel van het object dat niet specifiek wordt genoemd in de redengevende omschrijving.
Bronnen: ECLI:NL:RVS:2016:2555, ECLI:NL:RVS:2013:BZ7541 en ECLI:NL:RVS:2005:AU0396