Voor de wijziging van het monument is al snel een vergunning nodig. De zogenoemde omgevingsvergunning. Dit bepaalt de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Maar wat nu als de eigenaar het monument wijzigt en daarvoor geen vergunning heeft, terwijl dat wel nodig was? Al snel wordt een last onder dwangsom opgelegd!
Het wijzigen van het monument – slopen, verbouwen of anderszins verbeteren – vereist in veel gevallen een omgevingsvergunning. Veel gehoord is de wens om te isoleren, bijvoorbeeld door het aanbrengen van nieuw glas. Of het vervangen van kozijnen. Ook voor dit soort activiteiten moet worden uitgegaan van de vergunningplicht. Nu het gaat om een monument, is in een dergelijk geval náást de ‘bouwvergunning’ ook een vergunning nodig om het monument te mogen wijzigen. Tweeledig dus.
Wijzigingen waarvoor géén vergunning nodig is, zien voornamelijk op regulier onderhoud. Het behoud van het monument. Bijvoorbeeld het in dezelfde kleur overschilderen van houtwerk of het op dezelfde wijze herstellen van pleisterwerk. Het veranderen van vormgeving, detaillering, profilering, materiaalsoort en kleur zijn dan weer niet zonder vergunning toegestaan.
Als veranderingen worden aangebracht aan het monument, zonder daartoe benodigde vergunning, heeft de gemeente als toezichthouder verschillende bevoegdheden. Dit is geregeld in de Algemene wet bestuursrecht (Awb). De twee belangrijkste bevoegdheden zijn de last onder dwangsom en bestuursdwang.
Last onder dwangsom
De last onder dwangsom is veruit het meest gebruikte middel. Deze last wordt gebruikt om overtredingen te doen eindigen. In de last omschrijft de gemeente welke overtreding moet worden beëindigd, binnen welke termijn. Die termijn wordt de begunstigingstermijn genoemd. Het is een besluit waartegen bezwaar kan worden gemaakt. Bij uitblijven van bezwaar, komt het besluit vast te staan en móet aan de last worden voldaan. Eerst pas bezwaar maken als de dwangsom al wordt ingevorderd, kan te laat zijn!
Als de overtreding voor de gestelde tijd niet is beëindigd, dan wordt een dwangsom opgelegd. Ook al wordt de dwangsom betaald, de overtreding moet nog steeds worden beëindigd. Ten aanzien van monumenten komt het regelmatig voor dat de gemeente – onder oplegging van een last onder dwangsom – eist dat bepaalde (illegaal verrichte) wijzigingen ongedaan worden gemaakt. Dit betekent meestal dat het monument weer in oorspronkelijke staat moet worden teruggebracht. Hier kan de eigenaar van een monument voor een grote uitdaging komen te staan, als bijvoorbeeld oude oorspronkelijke materialen zijn verwijderd. In de praktijk blijkt het nogal eens een moeilijkheid om het oorspronkelijke materiaal weer te bemachtigen. Soms is zelfs reconstructie van het oorspronkelijke niet meer mogelijk. Als de gemeente dan tóch de last onder dwangsom oplegt, komt de eigenaar in een lastige positie. Helemaal als deze geen gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid om bezwaar te maken tegen de last onder dwangsom.
Bestuursdwang
Uit de praktijk blijkt dat bestuursdwang nogal eens wordt toegepast als het opleggen van een last onder dwangsom niet heeft geholpen. Maar ook als een situatie bestaat waaraan onmiddellijk een einde moet worden gemaakt, bijvoorbeeld omdat sprake is van een gevaarlijke situatie of een overtreding. Bijvoorbeeld indien het monument vanwege een gebrek in gevaarlijke staat verkeert, wat spoedig moet worden hersteld. De gemeente zal éérst de eigenaar van het monument in de gelegenheid stellen de situatie te beëindigen. Doet de eigenaar dit niet, dan treedt in dat geval de gemeente zelf op. De kosten daarvan worden in principe doorbelast aan de eigenaar.
Bestuursdwang kan in bepaalde gevallen ook preventief worden toegepast. Bijvoorbeeld als aannemelijk is dat acuut gevaar zal ontstaan, voor het monument zelf of voor andere zaken of personen.
Ook voor het besluit tot bestuursdwang geldt dat daartegen bezwaar openstaat. Vaak wordt eerst al een voornemen tot de bestuursdwang geuit, waardoor eerst nog een zienswijze kan worden geuit. Voor de geadresseerde is het uiten van een zienswijze of het aantekenen van bezwaar de enige manier op ertegen op te komen. Een kans om niet te laten schieten.
Duidelijk is dat bestuursdwang ingrijpender is dan de last onder dwangsom. Beide middelen worden wel degelijk gebruikt in de praktijk. Een eigenaar van het monument wordt er vaak door verrast, maar moet wel direct handelen. De bezwaar- en beroepstermijnen zijn kort. Als daarvan geen gebruik wordt gemaakt, staat het besluit vast en moet voldaan worden aan de instructies van de gemeente.
Heeft u vragen of de last onder dwangsom of bestuursdwang? Neemt u gerust vrijblijvend contact op!